Choroby przechowalnicze jabłek można podzielić na dwie grupy. Pierwszą grupę stanowią choroby pochodzenia biotycznego, inaczej zwane chorobami grzybowymi, drugą zaś stanowią choroby pochodzenia abiotycznego, zwane inaczej chorobami fizjologicznymi. Choroby te powstają pod wpływem różnych czynników zależą m.in. od odmiany, warunków atmosferycznych i agrotechnicznych, intensywności plonowania drzew i związanej z nim wielkości owoców, stopnia dojrzałości jabłek w czasie zbioru i warunków ich przechowywania.

Zaburzenia spowodowane nieodpowiednimi warunkami wzrostu

Gorzka plamistość podskórna

W minionym sezonie wegetacyjnym pierwsze objawy gorzkiej plamistości podskórnej zaobserwowano na owocach jeszcze w sadzie. Lekko zagłębione plamy (czasem sięgające nawet do 5 milimetrów w głąb owocu) o średnicy od 3 do 5 milimetrów, pojawiają się częściej od strony kielicha. Z biegiem czasu liczba plam się zwiększa, miąższ wysycha i staje się gąbczasty, jednak średnica plam nie powiększa się.

Przyczyną choroby jest nieprawidłowe zaopatrzenie owoców w składniki pokarmowe, głównie w wapń. Wskaźnikiem pozwalającym ocenić stopień ryzyka wystąpienia tej choroby są wzajemne stosunki potasu do wapnia i magnezu w owocach: im jest on wyższy, tym jabłka są bardziej podatne na wystąpienie gorzkiej plamistości podskórnej. Także jabłka wyrośnięte pochodzące z młodych drzew lub z górnych partii drzew starszych są znacznie bardziej podatne na GPP. W przypadku drzew słabiej owocujących wzrost wegetacyjny jest silniejszy, co prowadzi do większej konkurencji o wapń między owocami a pędami, stąd też zasadne jest wykonanie także cięcia letniego poza cięciem zimowym.

W celu zapobiegania gorzkiej plamistości podskórnej należy stosować właściwe dawki nawozów zawierających potas. Należy również kilkakrotnie opryskiwać drzewa preparatami zawierającymi wapń, dbając o to aby ciecz robocza pokryła powierzchnię owoców w całej objętości korony i zwracając szczególną uwagę na owoce w wierzchołkowej części korony.

Szklistość miąższu

Szklistość miąższu jest chorobą, która powstaje pod koniec okresu wegetacyjnego. Upały i okresy suszy oraz dni o dużej amplitudzie temperatury w okresie przedzbiorczym sprzyjają rozwojowi choroby. Fizjologiczne zmiany dotyczą najczęściej tkanek w pobliżu wiązek sitowo – naczyniowych lub w okolicach gniazda nasiennego. Objawy w postaci szklistych i przezroczystych nacieków zazwyczaj ukazują się dopiero po przekrojeniu owocu.

W zdrowym miąższu jabłek występują cukry sacharoza, glukoza i fruktoza, zaś w miąższu jabłek opanowanym chorobą oprócz ww. cukrów znajduje się również sorbitol. Wspomniany sorbitol powinien przekształcić się we fruktozę, jednak w jabłkach z objawami szklistości do tej przemiany nie dochodzi. Sorbitol nagromadzony w owocach prowadzi do powstania alkoholu etylowego i aldehydu octowego, które działają toksycznie na tkanki owoców i w efekcie mogą doprowadzić do ich zbrązowienia i rozpadu. Odmianami podatnymi na chorobę są: ‘Gloster’, ‘Empire’, ‘Elise’, ‘Fuji’ i ‘ Šampion’.

W celu ograniczenia występowania choroby należy wykonać zbiór owoców w fazie odpowiedniej dojrzałości zbiorczej. Zaleca się również stosowanie preparatów wapniowych, co powoduje wolniejsze dojrzewanie owoców i jednocześnie ogranicza powstawanie szklistości miąższu. Zazwyczaj lekkie objawy ustępują po 2-3 miesiącach, w tym celu należy opóźnić schładzanie, potraktować owoce preparatem zawierającym 1-MCP (np. FruitSmart) i przechowywać owoce w nieco wyższej temperaturze niż optymalna. Unikać należy natomiast nadmiernego nawożenia borem i azotem.

Zaburzenia związane z przejrzewaniem owoców

Rozpad starczy (wewnętrzny)

Objawami rozpadu wewnętrznego jest brązowienie i mięknięcie miąższu, zwykle występuje wokół zagłębienia kielichowego. Pierwsze objawy widoczne są pod skórką owocu, z czasem również na skórce. Rozpad ten zaobserwować można na różnych odmianach i zgodnie z tym wyróżnia się np.: rozpad ‘Šampiona’, rozpad ‘Jonagolda’, rozpad ‘Elise’. Choroba ta głównie występuje na jabłkach dużych, szczególnie zebranych z młodych drzew. Większą podatność wykazują owoce z wierzchołkowych części koron drzewa, które są mniej zasobne w wapń oraz te, które zawierają mało nasion.

Rozpad mączysty

Rozpad mączysty to choroba wieku starczego, której objawy występują na owocach pod koniec okresu przechowalniczego. Choroba jest ostatnim etapem starzenia się owoców i objawia się kaszowaceniem i wysychaniem miąższu, który z upływem czasu ciemnieje i rozsypuje się. Jej występowanie wiąże się z przejrzewaniem oraz starzeniem się owoców, prowadzącym do fizjologicznego ich obumarcia.

Niskie stężenie wapnia w miąższu owoców sprawia, że owoce intensywniej oddychają, co w konsekwencji sprzyja szybszemu dojrzewaniu i co za tym idzie ich przejrzewaniu. Choroba ta nasila się w warunkach obrotu towarowego. Zasadne w tym przypadku wydaje się wyjmowanie próbek owoców podczas przechowywania do temperatury pokojowej i kontrola ich jakości. Kolejnymi czynnikami pozwalającymi ograniczyć straty związane z występowaniem tej choroby jest zebranie owoców w odpowiednim terminie, szybkie schłodzenie ich po zbiorze oraz przechowywanie w odpowiednich warunkach KA lub ULO.

Zaburzenia wywołane niewłaściwą temperaturą przechowywania

Oparzelina powierzchniowa

Objawy oparzeliny powierzchniowej widoczne są na skórce jabłek w postaci nieregularnych plam o charakterystycznej herbacianej barwie i niewyraźnych konturach. Trudno jednoznacznie powiedzieć, jak duże zagrożenie ze strony tej choroby istnieje w trwającym sezonie, gdyż jej objawy występują po kilku miesiącach przechowywania. Czynnikami sprzyjającymi jej występowaniu są ciepła i sucha pogoda w ciągu 6 tygodni poprzedzających zbiór oraz zbyt wczesny termin zbioru jabłek. Temperatura w sadzie poniżej 10°C rozpoczyna proces aklimatyzacji owoców do niskiej temperatury panującej podczas przechowywania, czemu towarzyszy spadek podatności jabłek na oparzelinę powierzchniową. Choroba występuje w większym nasileniu na jabłkach przechowywanych w warunkach chłodni zwykłej, jednak warunki kontrolowanej atmosfery lub ULO nie zapobiegają jej występowaniu.

Skutecznym sposobem na zmniejszenie strat owoców związanych z występowaniem oparzeliny powierzchniowej jest poddanie jabłek działaniu 1-MCP (FruitSmart), bądź też przechowywanie owoców w warunkach DKA, w których choroba praktycznie nie występuje. Kolejnymi czynnikami ograniczającymi jej występowanie są także wyższa zawartość wapnia w owocach, optymalny termin zbioru oraz odpowiednio szybkie schłodzenie owoców po zbiorze.

W celu monitorowania choroby w trakcie przechowywania należy pobierać próbki jabłek do obserwacji już po około 6-8 tygodniach przechowywania. Próbki składające się z 10-20 owoców przenosi się do temperatury pokojowej i obserwuje po jakim czasie pojawią się herbaciane plamy. Kolejną próbkę pobiera się po 2-3 tygodniach. Po przeprowadzeniu takiej kontroli, można stwierdzić kiedy występowanie choroby się nasili i w odpowiednim terminie sprzedać owoce z możliwie najmniejszymi stratami.

Uszkodzenia wywołane nieodpowiednim składem atmosfery w komorach przechowalniczych

Zaburzenia powodowane nadmiarem dwutlenku węgla

Podstawowym warunkiem prawidłowego przechowywania owoców jest utrzymanie właściwego składu atmosfery, który minimalizuje straty powodowane chorobami przechowalniczymi, oraz utrzymanie niskiej temperatury w granicach 0-4°C. W warunkach kontrolowanej atmosfery stężenie tlenu obniża się do poziomu 3% natomiast stężenie dwutlenku węgla do ok. 5%. W obiektach bardziej zaawansowanych technologicznie, tzn. ULO, poziom tlenu wynosi 1,5% zaś dwutlenku węgla 1,5-2%.

Niektóre odmiany na zwiększenie stężenia dwutlenku węgla powyżej 2% reagują negatywnie, co może prowadzić do uszkodzenia zarówno zewnętrznych i wewnętrznych owoców. Do pierwszych objawów zaliczyć można ciemno zielone zapadnięte plamy na skórce, które z czasem mogą ciemnieć. Z takimi objawami spotkać się można na jabłkach zebranych zbyt wcześnie i wstawionych do komory o zwiększonym poziomie CO₂. Uszkodzenia wewnątrz owocu objawiają się ciemniejącym miąższem, gdzie pojawiają się puste przestrzenie tzw. kawerny.

Aby ograniczyć występowanie zaburzeń powodowanych nadmiarem CO₂, jabłka po zbiorze należy szybko schłodzić. W tym samym celu stosuje się wapno hydratyzowane lub automatyczne płuczki CO₂

Uszkodzenia wywołane niedostatkiem tlenu

Optymalna zawartość tlenu w warunkach KA wynosi 3% natomiast w warunkach ULO 1,5%. W warunkach ULO – ze względu na mniejszą zawartość tlenu w stosunku do KA– może dojść do zaburzeń wywołanych niedostatkiem tlenu. Występowanie objawów związane jest również z długością okresu przechowywania owoców w nieodpowiednich warunkach, przechowywaną odmianą oraz temperaturą w komorze chłodniczej. Przy długotrwałym niedostatku tlenu zachodzi proces oddychania beztlenowego, inaczej fermentacji, i produkcji etanolu, czemu towarzyszy charakterystyczny zapach alkoholu.

Najszybciej objawy deficytu tlenu widoczne są na owocach zebranych zbyt późno, przechowywanych w warunkach niskiego stężenia tlenu i podwyższonej temperatury. Początkowe uszkodzenia mają postać czerwonych przebarwień skórki, które z czasem brązowieją. Miąższ również zmienia barwę na brązowo- różową i cechuje się sfermentowanym zapachem.

Zapobieganie zaburzeniom sprowadza się do utrzymania składu atmosfery o odpowiednim stężeniu tlenu i dwutlenku węgla w zależności od temperatury i dojrzałości owoców. Ratunkiem dla jabłek, u których wystąpiły pierwsze objawy zburzeń jest przewiezienie owoców do pomieszczenia o temperaturze pokojowej ok. 18°C z dobrą wentylacją.

opracował: Emil Szulc, Fruit Akademia